Қоғамдық ұйымдар әзірлеген Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік тіл туралы» Заңы жобасы жайлы өткен баспасөз мәслихаты (фото-видео репортаж)

Арнайы www.internettv.kz үшін Болат Нәукенұлы.

Қазақ Елі, 1 қараша 2011 жыл

Ата Заңымызға сәйкес Қазақстанда

мемлекеттік және ресми тіл -

тек қана қазақ тілі !!!

Бүгін, 2011 жылы 1 қараша күні сағат 12.00-де «Қазақстан баспасөз клубында» қоғамдық ұйымдар әзірлеген Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік тіл туралы» Заңы жобасының таныстырылымы болып өтті.

Баспасөз мәслихатын өткізушілер:

1. Совет-Хан Ғаббасов – «Алаш үні» қоғамдық бірлестіктер Одағының құрметті төрағасы, жазушы, Махамбет сыйлығының иегері, медицина және педагогика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҮЕҰ Біріккен Комитетінің мүшесі ;

2. Дос Көшім – «Ұлт тағдыры» қозғалысының төрағасы, жұмысшы тобының жетекшісі, ҚР ҮЕҰ Біріккен Комитетінің мүшесі ;

3. Марат Бөтеев – «Аллажар-қолдау» қоғамдық қорының президенті, жоба үйлестірушісі, ҚР ҮЕҰ Біріккен Комитетінің мүшесі ;

4. Бәшір Жаналтай – «Руханият» жасылдар партиясы төрағасының бірінші орынбасары, ҚР ҮЕҰ Біріккен Комитетінің мүшесі;

5. Нұржан Ошанбеков – «Мемлекеттік тіл» қоғамдық қозғалысының жауапты хатшысы, жұмысшы тобының мүшесі;

6. Әбдрашит Бәкірұлы – Алматы қалалық «Қазақ тілі» қоғамы төрағасының орынбасары, жұмысшы тобы мүшесі.

Бейнесюжеттерді көру үшін төмендегі сілтемелерді басыңыз:

Қ Р «Мемлекеттік тіл туралы» заң Жобасы жайлы өткен баспасөз мәслихатының ашылуы
Совет Хан Ғаббасов Қ Р «Мемлекеттік тіл туралы» заң Жобасы жайлы баспасөз мәслихатында

Дос Көшім Қ Р «Мемлекеттік тіл туралы» заң Жобасы жайлы баспасөз мәслихатында
Марат Бөтеев Қ Р «Мемлекеттік тіл туралы» заң Жобасы жайлы баспасөз мәслихатында

Қ Р «Мемлекеттік тіл туралы» заң Жобасы жайлы баспасөз мәслихаты БАҚ өкілдері сұрақтары

(… біраз материалдар әлі өңделуде…)

Қ Р «Мемлекеттік тіл туралы» заң Жобасы жайлы баспасөз мәслихатының қорытынды сөзі және фотокөріністер

2011 жылдың 13 шілдесі күні «Алаш үні» қоғамдық бірлестіктер Одағы мен «Ғалымдар одағы» және «Қазақстан Жазушылар Одағы» Республикалық қоғамдық бірлестіктерінің бірлесіп өткізген «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» атты үкіметтік және оған балама «Мемлекеттiк тiлдiң қолданылу аясын кеңейтудiң, оның бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттырудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік Бағдарламасы» атты қоғамдық нұсқаларын талқылауға арналған жиналысында 1991 жылдан бері шешімін таба алмай келе жатқан мемлекеттік тіл мәселесін жан-жақты талқылап, 1989 жылдан бері қабылданған мемлекеттік заң актілеріне талдау жасап, кемшілік себептерін саралау арқылы, қазақ тілінің қордаланған мәселесін шешу үшін «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі туралы» Заң жобасын жасайтын ЖҰМЫСШЫ ТОБЫН құру туралы шешім қабылданған болатын.

Осы шешімді орындау мақсатында ҚР ҮЕҰ БІРІККЕН КОМИТЕТІ құрылып, «Алаш үні» қоғамдық бірлестіктер Одағының құрметті төрағасы, жазушы, медицина және педагогика ғылымдарының докторы, профессор Совет-Хан Ғаббасов пен ҚР мемлекеттік сыйлығының иегері, Ғалымдар Одағының президенті, «Алаш үні» ҚБО Билер кеңесінің төрағасы, экономика ғылымының докторы, ҰИА академигі Оразалы Сәбденнің басшылығымен жұмысшы тобы жасақталды.

Қазақ тілі өз тарихында аса күрделі ахуалды кешуде. Тілдік орта барған сайын тарылып, қолдану сапасы құлдырай түсуде. Бұл құлдырау тоқтатылмаса, белгілі бір деңгейге жеткен кезде жеке адамның да, қоғамның да әлеуетіне бағынбайтын тілдің жоғалу, жойылу процесі (механизмі) іске қосылып, тілді сақтау жолындағы қазақ халқының күресі мен ерік-жігеріне қарамастан, тіл жұтылу, жойылу жолына түседі.

Жұмысшы тобы:
1989 жылы 22 қыркүйекте 11 сайланған Қазақ ССР Жоғарғы Советінің кезектен тыс 14 сессиясы қабылдаған «Қазақ Советтік Социалистік Республикасының тіл туралы» Заңын,
1990 жылы 25 қазанда Қазақ ССР Жоғарғы Советінің шешімімен қабылданған «Қазақ ССР-нің мемлекеттік егемендігі туралы» Декларациясын,
1991 жылғы 16 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңын,
1993 жылы 28 қаңтарда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі қабылдаған Қазақстан Республикасының бірінші Конституциясын,
1995 жылы 30 тамызда референдумда қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясын,
1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Заңын,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 қарашадағы № 1122 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейтудің, оның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың 2007 – 2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын,
Қазақстан Республикасының 2010 жылғы Ел бірлігі доктринасын,
Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 маусымдағы №110 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын»,
ҚР Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 23 ақпандағы № 3 қосымша қаулысын сараптап- талдау арқылы және тәуелсіздік жылдарында қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде, ел басқару мен қоғам өмірінде конституциялық мәртебесін алғанымен, іс жүзінде өз тұғырына қонбағаны жайлы мыңдаған үндеу, мәлімдеме, жиналыс пен конференциялардың шешімдері, жеке тұлғалар мен азаматтардың ұсыныстары негізінде және Әлем елдерінің мемлекеттік тіл заңдарын қабылдау тәжірибелеріне сүйеніп, осы заң жобасын әзірледі.

Жұмысшы тобы өз жұмысын 2011 жылдың 27 қазаны күні бітті.

Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік тіл туралы» заңының

Ж О Б А С Ы

Қазақстанның территориялық тұтастығының және ұлт мәдениетінің сақталуы мен дамуының басты шарты – қазақ тілі болып табылады.

Осы Заң қасиетті қазақ жерін мекендейтін, қазақ халқының мәдениетін және ұлттық болмысын сыйлайтын әрбір азаматтың, оның конституциялық парызы – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілін меңгеруін және қазақ тілінің республиканың барлық аумағында толық көлемде қолданылуын, Қазақстан азаматтарының мемлекеттік тілді қолдану құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған.

I Тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Негізгі ұғымдар

Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

1) этникалық топ – өзiнiң тарихи отанынан тысқары елде тұрып жатқан этностың бiр бөлiгi;

2) этникалық топ шоғырлана тұратын елді мекен – жекелеген ауыл-кент тұрғындарының 51 пайызынан астамын бір ғана этникалық топ құрайтын елді мекен;

3) ономастика – тіл білімінің жалқы есiмдердi, олардың пайда болуы мен өзгеруiнiң тарихын зерттейтiн бір саласы;

4) орфография – дұрыс жазу ережесi, сөйленген сөздi (сөздер мен грамматикалық тұлғаларды) жазбаша беру тәсiлдерiнiң бiрiздiлiгiн белгiлейтiн ережелер жүйесi;

5) топонимика – ономастиканың географиялық нысандардың атауларын, олардың пайда болуы, өзгеру, қолданылу заңдылықтарын зерттейтiн бір саласы;

2-бап. Мемлекеттік тіл туралы заңнама

Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік тіл туралы» осы заңы 1991 жылы 16 желтоқсанда қабылданған «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Констиуциялық Заңына, Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді.

Сонымен қатар 1990 жылы 25 қазанда қабылданған «Қазақ ССР Жоғарғы Советінің шешімімен қабылданған «Қазақ ССР-інің мемлекеттік егемендігі туралы» Декларациясы, 2010 жылы қабылданған «Ел бірлігі» доктринасы және осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де құқықтық актілерінен тұрады.

3-бап. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік тіл туралы» заңының міндеті

3.1 Қазақстандағы қоғамдық қатынастардың барлық саласында мемлекеттік тілдің қолданылуын қамтамасыз етуді, қоғамда мемлекеттік тілге деген қажеттілік туғызуды қамтамасыз етеді..

3.2. Мемлекеттік тілдегі терминологияны жетілдіріп, ономастика жұмыстарын реттейді.

3.3. Мемлекеттік тілді жетілдіріп, дамытады және мемлекеттік тілдік ортаны қалыптастырады. Қазақстандағы тіл саясатын нақтылау арқылы мемлекеттік тілдің біріктіруші рөлін арттырады.

3.4. Мемлекеттік және үкіметтік емес ұйымдар мен жергілікті өзін өзі басқару органдары қызметінде, халықаралық ұйымдар мен шетелдік ұйым, кәсіпорындарда және бірлескен кәсіпорындарда мемлекеттік тілдің қолданылуын реттейді.

3.5. Осы Заң жеке адамдардың арасындағы өзара қарым-қатынас тілін және діни қауымдар мен бірлестіктердің іс-шараларының өткізілу (жүргізілу) тілін реттемейді. Азматтардың өзара қарым-қатынас тілін таңдау құқығы бар.

3.6. Мемлекеттік тілдің міндетті түрде қолданылуы Қазақстанда тұратын этникалық топтардың өз тілдерін пайдалану құқығын жоққа шығармайды және ол тілдердің абыройы мен беделіне нұқсан келтірмейді.

4-бап. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі

4.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі.

4.2. Қазақстан халқын топтастырудың негізгі факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстанның әрбір азаматының міндеті.

5-бап. Қазақстан Республикасындағы этникалық топтардың тілі

5.1. Қазақстанда тұратын этникалық топтар тілдерінің мәртебелері бірдей болып табылады. Олардың ешқайсысына заң жүзінде артықшылық берілмейді. Әр этнос өкілдері өз ана тілінде сөйлеуге, оны дамытуға толық ерікті.

II Тарау. Мемлекеттік тілдің қолданылуы

Мемлекеттік тіл Қазақстан Республикасы Президенті қызметінде, ҚР заң шығарушы, атқарушы органдарында, сот жүйесінде, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, үкіметтік емес ұйымдарда және бұқаралық ақпарат құралдарында жұмыс және ісқағаздарын жүргізетін ресми тіл болып табылады. Өзге тілдер қолданылған жағдайда, ісқағаздарында өзге тілдегі нұсқамен қатар мемлекеттік тілдегі нұсқасы қоса берілуі тиіс. Мемлекеттік тілдегі іс қағаз түпнұсқа болып табылады.

6-бап. Мемлекеттік тілді Президент қызметінде қолдану

6.1. Президент бекітетін Конституциялық күші бар Заңдар, Жарлықтар, мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар мемлекеттік тілде әзірленіп, жүргізіледі.

6.2. Президент қызметінің құрамына кіретін агенттіктер, комитеттер, комиссиялар, кеңестер өз жұмыстарын мемлекеттік тілде жүргізеді.

7-бап. Мемлекеттік тілді заң шығарушы органдарда қолдану

7.1. ҚР Парламентінде Заң жобалары мемлекеттік тілде әзірленіп, талқыланып, қабылданады.

7.2. ҚР парламенті палаталарының және комитеттерінің отырыстары мемлекеттік тілде жүргізіледі.

8-бап. Мемлекеттік тілді ҚР атқарушы органдарында қолдану

8.1. ҚР Үкіметінде дайындалатын Заң жобалары, бағдарламалар, Қаулылар, Ережелер, Нұсқаулар т.б. құжаттар мемлекеттік тілде дайындалып, бекітіледі.

8.2. ҚР орталық атқарушы органдары (министрліктер, комитеттер, агенттіктер) мен жергілікті атқарушы органдары (облыс, аудан) өз қызметінде ісқағаздарын мемлекеттік тілде жүргізеді.

8.3. ҚР Электронды үкімет жүйесіне ақпараттық технологияның соны жетістіктерін міндетті түрде мемлекеттік тілде қолданысқа енгізіп, оның барлық деңгейде мүлтіксіз қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді.

8.4. ҚР Прокуратурасы, ҰҚК, ІІМ, Қорғаныс министрлігі, төтенше жағдайлар министрлігі, қаржы полициясы, кеден комитеті өз жұмыстарында ісқағаздарын мемлекеттік тілде жүргізеді.

9-бап. Мемлекеттік тілдің ҚР Сот жүйесінде қолданылуы

9.1. ҚР жоғарғы соты өз жұмысына қажетті нормативтік актілерді, Ережелерді, Нұсқауларды, Шешімдерді мемлекеттік тілде дайындап, бекітеді.

9.2. ҚР облыстық, қалалық, аудандық және ауданаралық соттарында, мамандандырылған соттарда іс жүргізу мемлекеттік тілде іске асырылады. Сонымен қатар іс жүргізу өзге тілде өткен жағдайда аудармашылар қызметі пайдаланылып, ісқағаздарында мемлекеттік тілмен қатар өзге тілдегі нұсқасы қоса толтырылуы тиіс.

10-бап. Мемлекеттік тілдің жергілікті өзін өзі басқару органдары мен коммерциялық емес ұйымдарда қолданылуы

ҚР-ының жергілікті өзін өзі басқару органдары мен коммерциялық емес ұйымдарда мемлекеттік тіл қолданылады.

11-бап. Мемлекеттік тілдің бұқаралық ақпарат құралдарында қолданылуы

11.1. Бұқаралық ақпарат құралдарында мемлекеттік тілге басымдылық беріледі, бірақ бұл өзге тілдердің қолданылуын шектемейді. Қазақ тілдік орта жасау және мемлекеттік тілді толыққанды қолдану мақсатында, телеарналардың өзге тілдегі барлық хабарлары, олардың меншік түріне қарамастан, мемлекеттік тілде ілеспе аударма арқылы берілуге міндетті.

11.2. Мемлекеттік тілде берілетін телерадио хабарлары көрермендердің көрулеріне және тыңдауыларына қолайлы уақытта берілу міндетті.

11.3. Мемлекеттік тілді өзге тілдердің экспансиясынан қорғауды қамтамасыз ету үшін, республика аумағына импортталатын газет-журналдар мен баспа өнімдерінің жалпы көлемінің арасалмағы, өзге тілде 20 пайыз, қазақ тілінде 80 пайыз болуы шарт.

11.4. Мемлекеттің қаржысымен басылатын өзге тілдегі газет-журналдардың мемлекеттік тілдегі нұсқасы болуы міндетті. Өзін-өзі қаржыландыратын өзге тілді бұқаралық ақпарат құралдарына бұл талап жүрмейді.

12-бап. Мемлекеттік тілдің көрнекі ақпаратта және жарнамада қолданылуы

12.1. Қазақстан аумағында жүргізілетін барлық түрдегі (форматтағы) көрнекі ақпарат, міндетті түрде мемлекеттік тілде жазылады, көрсетіледі. Этникалық топтар шоғырлана орналасқан елді мекендерде мемлекеттік тілмен қатар сол этникалық топтың тілінің қолданылуына шектеу қойылмайды.

12.2. Меншік түріне қарамастан, Қазақстан аумағында қызмет істейтін барлық бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарнамалар мемлекеттік тілде беріледі. Қажеттілік болса, жарнама мәтіндерінің аудармасы Қазақстанда тұратын этникалық топтардың тілінде де беріледі.

12.3. Қазақстанда өндiрiлетiн тауарлардың арнайы мәлiметтер көрсетiлген тауарлық жапсырмаларында, таңбаламаларында, нұсқаулықтарында мемлекеттiк тiлде қажеттi ақпарат болуға тиiс. Тауарлардың бағалары мемлекеттік тілде беріледі. Шетелде өндiрiлген тауарлардың арнайы мәлiметтер көрсетiлген тауарлық жапсырмалары, таңбаламалары, нұсқаулықтары импорттаушы ұйымдардың қаражаты есебiнен мемлекеттiк тiліндегi аудармасымен қамтамасыз етiледi.

13-бап. Мемлекеттік тілдің білім, ғылым, мәдениетте қолданылуы

13.1. Қазақстанда мектепке дейінгі балалар мекемелерінде оқыту мен тәрбие мемлекеттік тілде жүргізіледі, ал басқа тілдерде тәрбиелейтін мектепке дейінгі мекемелерде мемлекеттік тілді оқыту міндетті.

13.2. Балалар үйлерінде және оларға теңестірілген, мемлекет қамқорлығындағы ұйымдар мен мекемелерде оқыту, тәрбие беру жұмыстары мемлекеттік тілде жүргізіледі. Мемлекет қаржыландырмайтын балалар үйі мен оларға теңестірілген ұйымдарда, меншік түріне қарамастан, оқыту, тәрбие беру жұмыстары мемлекеттік тілмен қатар өзге де тілдерде жүргізілуі мүмкін.

13.3. Қазақстанда бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім мемлекеттік тілде беріледі, қажеттілігіне қарай, өзге де тілдерде беріледі.

13.4. Қазақстан Республикасы жалпы білім, бастауыш, орта, жоғары кәсіби және жоғары оқу орнынан кейін білім беру жүйесінде мемлекеттік тілде білім алуға кепілдік береді.

Қазақстан Республикасының басқа тілде білім беретін жалпы білім, бастауыш, орта, жоғары кәсіби және жоғары оқу орнынан кейін білім беру ұйымдарында сыныптан сыныпқа көшу, оқу орнына түсу және бітіру кезінде мемлекеттік тіл бойынша міндетті түрде емтихан тапсырылады. Бұл емтиханның көрсеткіші жоғары оқу орындарына түскенде міндетті түрде есепке алынып, жалпы білім дәрежесін анықтайтын балл санына қосылады.

13.5. Мемлекет қазақ тіліндегі ғылыми зерттеулерге, балалар әдебиетінің шығармаларына, әдеби шығармаларға жан-жақты қолдау жасайды. Ғылыми дәрежені ізденушілердің ғылыми жұмыстары мемлекеттік тілде қорғалады. Өзге тілдерде қорғалған ғылыми жұмыстар жоғары атттестациялық комиссияға мемлекеттік тілде аударылып тапсырылуы міндетті.

13.6. Қазақстан үкіметі мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту және азаматтардың әлемдік ақпарат кеңістігінен мемлекеттік тілде мағлұмат алуын қамтамасыз ету мақсатында интернеттегі тікелей аударма жүйесіне қазақ тілін енгізеді.

13.7. Республика аумағындағы кино өнімдері (телефильмдер) мемлекеттік тілде көрсетіледі.

14-бап. Мемлекеттік тілдің ономастикада қолданылуы

14.1. Елді мекендердің, көшелердің, алаңдардың, сондай ақ басқа да физика-географиялық обьектілердің дәстүрлі, тарихи қалаптасқан атаулары қазақ тілінің ережелеріне сай жазылады және өзге тілдерге аударылмайды.

14.2. Республика аумағында жұмыс істейтін барлық ұйымдар мен мекемелер, меншік түріне қарамастан, өз атауларын мемлекеттік тілде беруге міндетті.

14.3. Республикалық маңызы бар жолдар мен елді мекендердің атаулары қазақ және ағылшын тілдерінде жазылады. Карталардың ішіндегі барлық топонимикалық атаулар бір тілде – мемлекеттік тілде беріледі.

15-бап. Мемлекеттік тілдің нотариаттық қызметте қолданылуы

Қазақстан Республикасында нотариаттық қызмет істері мемлекеттік тілде жүргізіледі. Азаматтардың талабы бойынша, мүмкіндігіне қарай, дайындалған құжаттардың өзге тілдегі аудармасы қоса беріледі.

16-бап. Мемлекеттік тілдің азаматтардың жеке құжаттарында қолданылуы

16.1. Қазақстан аумағында қолданылатын азаматтық хал актілерін анықтайтын құжаттардың – куәліктің, паспорттың, неке туралы куәліктің, аттестаттың, дипломның, т.б мәтіндері тек қана мемлекеттік тілде жазылады. Халықаралық құжаттарда мемлекеттік тілмен қатар ағылшын тілі де қолданылады. Кеңес үкіметі кезіндегі берілген, әлі өзінің заңдық күшін жоймаған құжаттар өзге тілде де қолданыла береді.

16.2. Қазақстан аумағында азаматтардың аты жөнін жазу әр этностың өзіне тән қалыптасқан дәстүріне сай жүргізіледі.

17-бап. Мемлекеттік тілдің жиналыстарда қолданылуы

Қазақстан аумағында билік тармақтары, өзін өзі басқару органдары, саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар және меншік нысандарына қарамастан, кәсіпорындар мен мекемелерде барлық ресми шаралар (съезд, сессия, конференция, жиналыс, мәжіліс, отырыс, мәдени шаралар, т.б.) мемлекеттік тілде жүргізіледі. Қажетті жағдайда, өзге тілдерге ілеспе аударманы ұйымдастырушылар қамтамасыз етеді. Этникалық топтар шоғырлана орналасқан елді мекендерде мемлекеттік тілмен қатар сол этникалық топтың тілінде де жүргізілуі мүмкін.

18-бап. Мемлекеттік тілдің қаржы қызметі мен банк жүйесінде қолданылуы

18.1. Меншік түріне қарамастан, Қазақстан аумағындағы қаржы институттары, банк жүйесі, өнеркәсіп пен бизнес саласындағы ісқағаздары және статистикалық қаржылық есептері мен басқа да құжаттары мемлекеттік тілде жүргізіледі. Қажетті жағдайда, өзге тілдерде де жүргізілуі мүмкін, бірақ мемлекеттік тілдегі мәтіні түпнұсқа болып табылады.

18.2. Ұлттық валюта, бизнес құнды қағаздары, несиелік облигациялар, тағы басқа да бизнес қауымдастығы пайдаланатын құнды қағаздар мемлекеттік тілде шығарылады.

19-бап. Мемлекеттік тілдің халықаралық қызметте қолданылуы

Қазақстанның дипломатиялық өкiлдiктерi мен Қазақстанның халықаралық ұйымдар жанындағы өкiлдiктерiнiң қызметi мемлекеттiк тiлде, қажет болған жағдайда басқа да тiлдердi пайдаланып жүзеге асырылады.

Екiжақты халықаралық шарттар, әдетте, уағдаласушы тараптардың мемлекеттiк тiлдерiнде жасалады, көпжақты халықаралық шарттар оған қатысушылардың келiсiмiмен белгiленген тiлдерде жасалады.

Қазақстанда және шетеледерде басқа мемлекеттер өкiлдерiмен өткiзiлетiн ресми қабылдаулар мен өзге де шаралар басқа тiлдерге аударылып, мемлекеттiк тiлде жүргiзiледi.

III Тарау. Мемлекеттік тілді қолдау мен қорғау

20-бап. Мемлекеттік тілді құқықтық қорғау

20.1. Қазақстанда мемлекеттік тілді шектеуге бағытталған заңдар немесе нормативтік-құқықтық актілер қабылданбайды.

20.2. Мемлекеттік тілді құрметтеу Қазақстан азаматтарының міндеті болып саналады. Мемлекеттік тілді төмендету, менсінбеушілік пен сыйламаушылық іс-әрекеттері және оның абыройы мен беделіне нұқсан келтіретін басқа да ашық және астыртын жұмыстарды жүргізуші азаматтар мен қоғамдық ұйымдар, мемлекеттік мекемелер заң бойынша жазаға тартылады.

20.3. «Мемлекеттік тіл туралы» Заңның орындалу барысына тұрақты түрде бақылау жасау мақсатында Қазақстан Үкіметі Қазақстан Республикасы Парламентіне жыл сайын есеп беріп отырады.

21-бап. Мемлекеттік тілді қолдау

21.1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тілі – мемлекеттің қорғауында болады. Мемлекеттік органдар Мемлекеттік тілдің қолданылуы мен дамуына қажетті жағдайлар жасайды.

21.2. Қазақстан Үкіметі Мемлекеттік тілдің рсепубликаның барлық аймақтарында бірдей қолданылуын (бірегейлікке, бірізділікке түсіру) мақсатында ономастиканы, терминологияны, орфографияны және ұлттық әдеби тілдің нормаларын реттейтін комиссиялар құрады.

21.3. Қазақстан Үкіметі, халықаралық құқықтық принциптерге сай, шетелдердегі қазақ диаспорасына қазақ тілін оқып-үйренуіне қаржылық, материалдық-техникалық қолдау көрсетеді және оларға қажетті педагог мамандар дайындауға жағдай жасайды.

21.4. Мемлекет Қазақстандағы әрбір азаматтың мемлекеттік тілді пайдалану құқығын қамтамасыз ететін шаралар қабылдайды.

22-бап. «Мемлекеттік тіл туралы» заңға қатысты жауапкершілік

22.1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тілінің осы заңның көлемінде қолданылуы мен қорғалуын Қазақстан Республикасының Президенті, Парламенті, үкіметі, облыс әкімдері мен жергілікті өзін өзі басқару органдары қамтамасыз етеді.

22.2. Орталық және жергілікті органдардың, барлық меншік нысанындағы, оның ішінде шетелдік заңды және жеке тұлғалардың қатысуымен құрылған ұйымдар мен мекемелердің бірінші басшыларына мемлекеттік тілді қолданылуын ұйымдастыруда және жүзеге асырылуында жеке жауапкершілік жүктеледі

22.3. Қазақстанда информациялық-байланыс технология саласында мемлекеттік тілдің қолданылуы мен дамуын қамтамасыз етуге қажетті барлық жағдай жасалынады. Барлық ісқағаздарын мемлекеттік тілде жүргізуге қажетті ақпартаттық, финанстық жұмыстарға арналған техникалық құралдармен және программалармен қамтамасыз ету міндеті Қазақстанның Үкіметіне жүктеледі.

IV Тарау. Азаматтардың мемлекеттік тілді қолдану құқығын қамтамасыз ету

23-бап. Азаматтардың мемлекеттік тілде білім алуын қамтамасыз ету

23.1. Қазақстан Республикасы мектепке дейінгі білім және тәрбие беру мекемелерінде, орта және арнайы білім беру орындарында, жоғарғы оқу орындарында (бакалавриат, магистратура), мамандардың біліктілігін арттыру институттарында, меншік түріне қарамай, мемлекеттік тілде білім алуды қамтамасыз етеді. Мемлекеттік тілмен қатар өз ана тілін балаларына үйрету әр ата-ананың азаматтық парызы.

23.2. Қазақстан Республикасы мемлекеттің қаржысы арқылы шетелдерде білім алуға және біліктілігін көтеруге мемлекеттік тілді толық меңгерген азаматтардың жіберілуін қамтамасыз етеді.

24-бап. Азматтардың арыз, өтініш, шағымдарын қабылдау және жауап беру

Қазақстан Республикасы барлық деңгейдегі мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін өзі басқару органдарында, меншік түріне қарамай, барлық кәсіпорындар мен мекемелер және ұйымдарда заңды тұлғалардан және жеке азаматардан түскен өтініш, арыз-талап, шағымдарға, т.б. мемлекеттік тілде жауап берілуін қамтамасыз етеді. Қажетті жағдайда, жауаптың өзге тілдегі аудармасы мемлекеттік тілдегі түпнұсқасымен қоса беріледі.

25-бап. Ақпараттың мемлекеттік тілде берілуін қамтамасыз ету

Қазақстан мемлекеті билік тармақтарының барлық деңгейінен Бұқаралық Ақпарат Құралдарына берілетін ақпарат, олардың меншік түріне және ақпарат тарату тіліне қарамастан, міндетті түрде, бірінші кезекте мемлекеттік тілде беріледі.

26-бап. Мемлекеттік тілді қаржыландыру

Мемлекеттік тілді ендіруге, қолданылуы мен дамытуына бағытталған бағдарламалар мемлекеттің тарапынан қаржыландырады. Әр жыл сайын Қазақстан үкіметі мемлекеттік тілдің дамуына бағытталған қаржының жұмсалуы бойынша Парламентке есеп береді.

27-бап. Бұқаралық ақпарат құралдарының мемлекеттік тілде жұмыс істеуін қамтамасыз ету

27.1. Қазақстан үкіметі елдің барлық аймақтарында мемлекеттік тілде хабар тарататын теледидар мен радио жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

27.2. Қазақстан үкіметі елдің барлық аймақтарында мемлекеттік тілдегі мерзімді басылымдардың таралуын қамтамасыз етеді.

28-бап. Мемлекеттік тілдің азаматтық алу кезіндегі талап етілуі

Қазақстанның азаматтығын алуға үміткер шетел азаматтары қазақ тілін меңгеру деңгейін тексеруден өтеді. Мемлекеттік тілді талап етілген деңгейде меңгермеген шетелдіктерге Қазақстанның азаматтығы берілмейді.

29-бап. Қазақстан Республикасының “Мемлекеттік тіл туралы” Заңын Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерімен сәйкестендіру

Осы Заңның қолданысқа енгізілуімен “Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы” Қазақстан Республикасының Заңы өзінің күшін жояды және Қазақстанның басқа да заңдарына өзгертулер мен толықтырулар енгізіледі.